Ανέφικτη στην Ελλάδα η δημοκρατία;

[επιστολή προς Καθημερινή]

Αρκετά οδυνηρές, όσο και εύστοχες, οι διαπιστώσεις του Χρήστου Γιανναρά στο «Ανέφικτη στην Ελλάδα η δημοκρατία» της Κυριακής 28.6.09.

Αναρωτιέμαι μήπως η «ανορθόλογη ελπίδα» της «κοινωνικής αφύπνισης» -που αναφέρει κλείνοντας- μπορεί να προκύψει μέσω ενός θεσμού πολύ διαδεδομένου στο αρχαίο Αθηναϊκό πολίτευμα, το σύστημα διακυβέρνησης που προβάλλουμε επιλεκτικά ως ιερό υπόδειγμα. Αναφέρομαι στον θεσμό της ΚΛΗΡΩΣΗΣ των αντιπροσώπων του Δήμου, παράλληλα με αυτόν της ψήφου. Αντί για άλλες εξηγήσεις, μεταφέρω εδώ μερικά σύντομα αποσπάσματα από το λήμμα περί Αθηναϊκής Δημοκρατίας του αγγλικού Wikipedia:

«…Η κλήρωση ήταν η κύρια μέθοδος επιλογής καθώς εθεωρείτο ως η πιο δημοκρατική: οι εκλογές ευνοούσαν όσους ήσαν πλούσιοι, ευγενείς, καλοί ρήτορες και διάσημοι, ενώ η κλήρωση μοίραζε τα διοικητικά καθήκοντα σε όλο το σώμα των πολιτών, υποβάλλοντάς τους στη ζωτική δημοκρατική εμπειρία του, κατά τον Αριστοτέλη, «να διοικείς και να διοικείσαι εναλλάξ». Η κλήρωση κάθε ατόμου βασιζόταν μόνο στην ιδιότητα του πολίτη και όχι σε προσόντα ή οποιαδήποτε μορφή δημοτικότητας που θα μπορούσε να εξαγοραστεί. Συνεπώς η κλήρωση ήταν τρόπος αποφυγής της διεφθαρμένης εξαγοράς ψήφων και έδινε στους πολίτες μια μοναδική μορφή πολιτικής ισότητας αφού όλοι είχαν τις ίδιες πιθανότητες να ασκήσουν καθήκοντα διακυβέρνησης.
Η τυχαία ανάθεση ευθυνών σε άτομα με ή χωρίς ανάλογες ικανότητες εμπεριείχε προφανείς κινδύνους, αλλά το σύστημα περιλάμβανε δικλείδες αποτροπής πιθανών προβλημάτων. Οι Αθηναίοι που κληρωνόντουσαν για κάποιο αξίωμα υπηρετούσαν σε ομάδες και επιτροπές. Σε κάθε ομάδα υπήρχε κάποιος που γνώριζε πώς να χειριστεί τα πράγματα και οι αδαείς μπορούσαν να μάθουν από τους έμπειρους…
…όλοι οι πολίτες που είχαν κληρωθεί περνούσαν από δοκιμασία βάσει της οποίας μπορούσαν να αποκλειστούν…

…κανένα αξίωμα μέσω κλήρωσης δεν μπορούσε να καταλάβει πολίτης για δεύτερη φορά, εκτός από την Βουλή των 500 όπου υπήρχε και δυνατότητα δεύτερης θητείας.»

Στις μέρες μας, ο θεσμός της κλήρωσης δεν είναι άγνωστος: ένα παράδειγμα είναι ο θεσμός των ενόρκων στα δικαστήρια, παλιότερα δε οι κληρωτοί στρατιώτες. Μια πιο ουσιαστική εφαρμογή του θεσμού σήμερα, για ελάττωση των νοσηρών φαινομένων που περιγράφει αρκετά ζουμερά ο κ. Γιανναράς, θα μπορούσε να είναι η εξής: επιλογή με κλήρωση -τουλάχιστον μέρους- των 300 βουλευτών, περιορίζοντας έτσι τις δαπανηρές προεκλογικές εκστρατείες (τις οποίες αντέχουν μόνο οι ευκατάστατοι) ή τη γάγγραινα των ρουσφετιών. Παρόμοια λύση θα ήταν η καθιέρωση ενός δεύτερου νομοθετικού σώματος, όπως γίνεται σε άλλες χώρες, όπως ήταν σ’ εμάς η Γερουσία της Ελληνικής Δημοκρατίας του Μεσοπολέμου, ή όπως ήταν η Αθηναϊκή Βουλή των (κληρωμένων) 500. Κοινό στοιχείο στις δύο λύσεις είναι οι συχνές κληρώσεις αντιπροσώπων για μονοετή θητεία, όπως και στην αρχαιότητα.

Αν κανείς πει ότι δεν μπορούν να νομοθετούν άγνωστοι ή ανίκανοι, ας αναλογιστεί πόσα ονόματα στα ψηφοδέλτια των εκλογών του είναι γνωστά και γιατί. Επιπλέον, ας αναρωτηθεί πόσο ‘ικανοί’ είναι οι 300 εκλεγμένοι αντιπρόσωποί μας, οι οποίοι ενισχύουν το σημερινό μπάχαλο έχοντας μετατρέψει την βουλευτική ιδιότητα σε προσοδοφόρο επάγγελμα (και μάλιστα οικογενειακό), την πολιτική σε marketing, και το πολίτευμα σε ολιγαρχία με επίφαση δημοκρατίας. Στα σοβαρά, θα ήμαστε σε χειρότερη κατάσταση με βουλευτές κληρωτούς αντί αιρετούς; Αν μη τι άλλο, τουλάχιστον θα είχαμε πιο ισόρροπη εκπροσώπηση των κοινωνικών στρωμάτων, και –το κυριότερο- δεν θα είχαμε το καταλυτικό ‘πολιτικό κόστος’ που διαιωνίζει τα σοβαρά προβλήματα.

Βέβαια τα διάφορα συν και πλην του θεσμού της κλήρωσης δεν χωρούν σε ένα σημείωμα σαν το παρόν. Αλλά είναι σίγουρο ότι το σύγχρονο φέουδο της εξουσίας –αυτό που έχει κάνει το δημοψήφισμα συνταγματική διακόσμηση, τη δε εκλογή προέδρου υπόθεση των ολίγων- είναι αλλεργικό σε τέτοιους ‘υπερβολικά δημοκρατικούς’ θεσμούς. Γι’ αυτό η απόπειρα εισαγωγής τους θα σκοντάψει πρώτα απ’ όλα στους ιεροκήρυκες των ΜΜΕ που υποθάλπουν τη τρέχουσα καρικατούρα δημοκρατίας. Είναι γνωστή εκ των προτέρων η μέθοδος υποβάθμισης θεμάτων μη αρεστών στο κατεστημένο: κυμαίνεται μεταξύ γελιοποίησης, παραμόρφωσης, και αποσιώπησης.

Όμως όσοι πραγματικά ενδιαφέρονται για την ανάκαμψη από τον εκφυλισμό των θεσμών που οδηγεί με σιγουριά στην παρακμή και απόρριψη της δημοκρατίας, ας ρίξουν μια ματιά και σε αυτή την παραμελημένη πτυχή της σοφίας των αρχαίων ημών προγόνων. Εκτός αν αποδεχτούμε τον τίτλο του άρθρου του κ. Γιανναρά…