Ο καπνός της παράγκας

[γράμμα στη Καθημερινή, 4.9.10]

Το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι ποσοτικό όσο ποιοτικό. Οι λίγοι που κάνουν σωστά τη δουλειά τους είναι ξένα σώματα για την ωχαδελφική πλειοψηφία. Ο ποιοτικός έλεγχος σε κάθε τομέα και επίπεδο της συλλογικής λειτουργίας –από τον δάσκαλο ως τους κυβερνώντες- είναι περιστασιακός και υποτυπώδης, όποτε αφυπνίζεται. Οι εκφράσεις μιας ομαδικής οργάνωσης τύπου παράγκας αποτυπώνονται σε κάθε κλίμακα γύρω μας, π.χ. στη κωμικοτραγική οδική σήμανση, στα μηχανήματα που αχρηστεύονται μετά τα εγκαίνια, στον Ελληναρικό τρόπο οδήγησης, ή στη χωριάτικη πολεοδομία της Πρωτεύουσας. Ο μυωπικός ατομισμός εκτρέφει τον νεποτισμό, τις μίζες, το βόλεμα, την αρπαχτή. Όλα αυτά είναι εγγενείς αναπηρίες της σημερινής Ελλάδας. Είναι καίρια ελλείμματα που δεν θα ισοσκελιστούν με λογιστικά μέτρα και επιτεύγματα.

Ανάλογα παραγκοειδές είναι και το πλαίσιο ρύθμισης της κοινωνικής συλλειτουργίας. Η ουσιαστική δικαιοσύνη ναυαγεί σε μια νομική θάλασσα με θολά νερά, ρεύματα και ξέρες, όπου πολλοί νόμοι εφαρμόζονται εθελοντικά -ή και καθόλου, επειδή απλά είναι ανεφάρμοστοι. Το τελευταίο επιτείνει την ανυποληψία των άνωθεν κανονιστικών πλαισίων, συμπαρασέρνοντας και τους σωστούς κανόνες στην απαξίωση.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η ξενόφερτη αντικαπνιστική εκστρατεία, η οποία σε αυτή την φάση της έφτασε σε σημείο αδιανόητο πριν λίγα μόλις χρόνια: απόλυτη απαγόρευση του τσιγάρου σε καφενεία και μπαρ, τους κατ’ εξοχήν χώρους εθιμικού καπνίσματος. Οι εμπνευστές της απαγόρευσης φιλοδοξούν να την επιβάλουν στη χώρα με τη μεγαλύτερη κατανάλωση τσιγάρων κατά κεφαλή, η οποία κατά σύμπτωση έχει και υψηλότερους δείκτες προσδόκιμου ζωής από τις χώρες με λιγότερους καπνιστές.

Είναι εντελώς αμφίβολο ότι θα επικρατήσει ένα τόσο απόλυτο όσο και αψυχολόγητο μέτρο, βασισμένο μάλλον σε ευχές παρά σε ρεαλισμό. Η πίεση του ατμού χωρίς δικλείδες ασφαλείας θα τινάξει αργά ή γρήγορα όλο το καζάνι. Και η αποτυχία της πλήρους απαγόρευσης θα κάνει περισσότερο θόρυβο από την προβολή της, με αποτέλεσμα να έχουμε ακόμη ένα παράδειγμα ανόητων κανόνων άξιων περιφρόνησης.

Μια λογική λύση θα ήταν να καθιερωθούν δύο ξεχωριστές κατηγορίες τέτοιων χώρων αναψυχής, για καπνιστές ή μη, με ανάλογη εξωτερική σήμανση. Η πρώτη χρεώνεται με κάποιον «ειδικό φόρο καπνιστών» (π.χ. αυξημένα δημοτικά τέλη) που επιβαρύνει αντίστοιχα όλες τις τιμές. Όσοι αντιπαθούν τον καπνό επιλέγουν τη δεύτερη κατηγορία που θα είναι και φθηνότερη. Η αυστηρή εφαρμογή της διάκρισης ελέγχεται με τον ίδιο τρόπο που προβλέπεται για την ολική απαγόρευση, μόνο που με τη λύση αυτή το έργο της αντικαπνιστικής αστυνόμευσης είναι μικρότερο.

Τα πλεονεκτήματα είναι πολλαπλά: οι καπνιστές ασκούν το δικαίωμά τους στην επιλογή τρόπου αναψυχής χωρίς να ενοχλούν, οι επιχειρήσεις διατηρούν την πελατεία τους, το δημόσιο εισπράττει φόρους, οι μη καπνιστές πληρώνουν λιγότερο. Και κάτι επιπλέον: ο νόμος δεν είναι εξωπραγματικός και δεν γελοιοποιείται. Αυτό είναι πολύ πιο σημαντικό από την αναμετάδοση των εντολών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας επειδή -μαζί με άλλα δείγματα κοινής λογικής στη νομοθεσία- μπορεί να μας κάνει να πάρουμε τους κανόνες στα σοβαρά και χωρίς μαστίγιο.
.