Καπνός στα μάτια

Το ότι το κάπνισμα βλάπτει τη σωματική υγεία και ενοχλεί μερικούς είναι βέβαια γνωστό από παλιά. Ωστόσο στο παρελθόν, όταν οι κοινωνίες ήσαν λιγότερο αυταρχικές, υπήρχε η δυνατότητα επιλογής μεταξύ χώρων καπνιστών και μη. Έτσι όποιος ήθελε μπορούσε να βλάπτει τον εαυτό του χωρίς να ενοχλεί άλλους, ακριβώς όπως κάποιος μπορεί να βλάπτει το συκώτι του με το ποτό χωρίς να ενοχλεί άλλους (αρκεί να μη πιάσει τιμόνι αμέσως μετά).

Στην εποχή των συχνών συναγερμών για τη δημόσια υγεία, το κάπνισμα έχει ξεχωριστή θέση από όλους τους άλλους κινδύνους που ακούμε: Εξαιτίας του ξεκίνησε μια επίμονη, πολυετής, και συστηματική εκστρατεία που δεν έχει όμοιά της για κανένα άλλο εχθρό της δημόσιας υγείας. Γιατί τέτοια έμφαση ειδικά στο τσιγάρο; Άραγε όλοι οι άλλοι κίνδυνοι ωχριούν μπροστά σε αυτό;

Ας υποθέσουμε ότι, μαγικά, σταματά εντελώς το κάπνισμα! Μήπως τότε θα εξαφανιστεί το νέφος της Αθήνας; Θα μειωθούν οι βλάβες -άμεσες & έμμεσες, ατομικές & κοινωνικές- από το αλκοόλ; Θα φύγουν τα λίπη και οι ορμόνες από τη διατροφή μας; Γιατί άραγε αυτοί οι αναγνωρισμένοι εχθροί μας δεν έχουν προκαλέσει μια συστηματική εκστρατεία σαν αυτή κατά του καπνίσματος, με ανάλογη έκταση και ένταση;

Δεν λέω ότι πρέπει πρώτα να διορθωθούν όλα τα άλλα και μετά να ασχοληθούμε με το κάπνισμα. Αυτό που επισημαίνω ως δυσεξήγητο είναι η επιλεκτική εστίαση σε ένα μόνο πρόβλημα (που στο κάτω-κάτω αφορά ένα μέρος του πληθυσμού) και η πολύ πιο χλιαρή έως ανύπαρκτη αντιμετώπιση άλλων θεμάτων που είναι τουλάχιστον ίσης σημασίας για την υγεία ΟΛΩΝ.

Η μονομέρεια αυτή με προβληματίζει ως προς την ειλικρίνεια των κινήτρων της. Το ίδιο και η μεθόδευση που ακολουθείται ως τώρα: Η τρέχουσα διεθνής εκστρατεία κατά του καπνίσματος ξεκίνησε με δικαιολογία την ασφάλεια (το ίδιο είχε ως αφορμή και η απαγόρευση της βασίλισσας Αμαλίας το 1856) , απαγορεύοντας το κάπνισμα σε υπόγειους σταθμούς μετρό και αμέσως μετά στα αεροπλάνα. Σύντομα καταργήθηκαν τα χωριστά βαγόνια και οι θέσεις για καπνίζοντες. Στη συνέχεια, χρόνο με χρόνο, γίνεται σταδιακή επέκταση της απαγόρευσης, μόνο που τώρα η κύρια δικαιολογία άλλαξε και έγινε το παθητικό κάπνισμα. Η διεθνής κλιμάκωση της αντικαπνιστικής εκστρατείας με τη μέθοδο της σφήνας είναι πλέον προφανής και εξηγείται μόνο με κάποιο αρχικό μακρόπνοο σχεδιασμό ευρείας έκτασης.

Το σύνθημα έδωσε η Αμερική το 1993, όταν η Χίλαρυ Κλίντον ανακοίνωσε περήφανα ότι όσοι επισκέπτες του Λευκού Οίκου θέλουν να καπνίσουν θα πρέπει να βγαίνουν έξω. Το ενδιαφέρον της για την υγεία δεν επεκτάθηκε στο αλκοόλ, ίσως επειδή ήταν απορροφημένη από τα πούρα και τις πίπες του συζύγου, ή γιατί σκέφτηκε την παταγώδη αποτυχία της Ποτοαπαγόρευσης. Τη νέα μόδα μιμήθηκε –ως συνήθως- η Βρετανία, και αργότερα η υπόλοιπη Δυτική Ευρώπη και πολλές χώρες υπό την επιρροή των ΗΠΑ. Η Ρωσία και η Κίνα δεν έχουν απαγόρευση (πέρα από τα αυτονόητα: σχολεία, νοσοκομεία, μεταφορικά μέσα), το ίδιο και η Ιαπωνία.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η στοργή για τους μη καπνιστές δεν ικανοποιείται με απλές λύσεις, όπως π.χ. τους ξεχωριστούς χώρους για καπνίζοντες ή την ενίσχυση του εξαερισμού. Αντίθετα επιζητεί αποκλειστικά την επιβολή απαγορεύσεων και τη δημιουργία ενόχων. Η εμμονή στις απαγορεύσεις και η απόρριψη των εναλλακτικών λύσεων 'ειρηνικής συνύπαρξης' κάνει φανερό ότι απώτατος στόχος των εμπνευστών και συντονιστών του νέου διωγμού είναι να γίνει το κάπνισμα παντελώς παράνομο, με όποιες επιπτώσεις έχει αυτό στη κοινωνική ψυχολογία.

Με αυτό το προφανές δεδομένο, τα περί «προστασίας των παθητικών καπνιστών» είναι τελικά ένα προσχηματικό δόλωμα για την προσέλκυση υποστηρικτών. Αν υπήρχαν ξεχωριστοί χώροι για καπνιστές και μη, τότε ο καθένας θα μπορούσε να αποφεύγει τους χώρους που δεν του ταιριάζουν, ασκώντας το δικαίωμα επιλογής που έχουν τα ελεύθερα άτομα αντί να υποτάσσεται σε άνωθεν απαγορεύσεις σαν μικρό παιδί υπό κηδεμονία. Σε περιπτώσεις αναπόφευκτης συνύπαρξης, ο επαρκής εξαερισμός είναι πανεύκολη λύση που δεν θα δυσαρεστούσε κανένα, παρά μόνο εκείνους που θέλουν να επιβάλλουν τη δική τους προτίμηση σε όλους τους άλλους.

Ο διωγμός βασίζεται μεν σε επιστημονικές έρευνες, ωστόσο η αποτελεσματικότητα της απαγόρευσης στη δημόσια υγεία δεν τεκμηριώνεται από τις περιστασιακές και αμφιλεγόμενες έρευνες που έγιναν πρόσφατα (βλέπε παράδειγμα). Πιθανόν να υπάρχουν όντως θετικές επιπτώσεις, αλλά αυτές να αναιρούνται από την άνοδο άλλων βλαβερών παραγόντων όπως για παράδειγμα η ρύπανση της ατμόσφαιρας ή τα χημικά των τροφών μας και των κτιρίων μας. Αυτό μας φέρνει πάλι στο ερώτημα: γιατί το δημόσιο πάθος για την υγεία μας εξαντλείται στο τσιγάρο, βάζοντας όλα τα άλλα σε δεύτερη μοίρα;
.