Μεταδημοκρατία *

Ένα άρθρο πριν τη κρίση, στο e-Cynical 20.9.2009:

Πιστεύω, ότι δεν θα πάμε και πολύ μακριά τις συζητήσεις μας, αν συνεχίζουμε να μένουμε εγκλωβισμένοι στο δίπολο δημοκρατία, μη-δημοκρατία, χωρίς να εξετάζουμε το περιεχόμενο της δημοκρατίας όπως αυτό έχει εξελιχθεί από τον 19ο αιώνα και μετά, καθ’ ότι η έννοια της δημοκρατίας έχει έκτοτε αλλάξει πολλά πρόσωπα, μετακινούμενη άλλοτε περισσότερο προς τον φιλελεύθερο πόλο της, κι άλλοτε προς το εξισωτικό της όριο, που είναι και το πλέον επιθυμητό.

Και όταν καλούμαστε να υπερασπιστούμε τη δημοκρατία, πέρα από τα εξωτερικά, τυπικά χαρακτηριστικά της, ένα εκ των οποίων είναι και οι εκλογές με καθολικό δικαίωμα ψήφου, καλό είναι να έχουμε κατά νου και το συγκεκριμένο περιεχόμενο το οποίο καλούμαστε να υπερασπιστούμε τη δεδομένη ιστορική στιγμή.

Τις τελευταίες δεκαετίες, παρά τον εκδημοκρατισμό και τη σημαντική αύξηση του αριθμού των χωρών με εκλεγμένες κυβερνήσεις, είναι γενικευμένη η αίσθηση ότι η δημοκρατία δεν είναι πια υγιής και ότι έχει πολύ απομακρυνθεί από το ιδανικό της ισχυρής μαζικής δημοκρατίας, της λαϊκής συμμετοχής σε ομάδες δράσης με πολιτικό περιεχόμενο, και της δυνατότητας των πολιτών να επηρεάζουν επί ίσοις όροις τις πολιτικές αποφάσεις και να διαμορφώνουν την πολιτική ατζέντα προς ίδιον όφελος.

Η μετεξέλιξη του δημοκρατικού πολιτεύματος στη μορφή που βιώνουμε σήμερα, δεν είναι παρά ένα υβριδικό μείγμα δημοκρατικότητας-αντιδημοκρατικότητας, διότι ναι μεν διατηρεί τους θεσμούς, στην πραγματικότητα όμως αποστερεί από τη μάζα των πολιτών τις περισσότερες από τις εξουσίες τους, καθιστώντας τους παθητικούς, χειραγωγήσιμους και αιωνίως διαμαρτυρόμενους θεατές.

Αλλά ας δούμε από κοντά μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του εν λόγω υβριδίου. Δεν πρόκειται να γράψω τίποτε περισσότερο από όσα είναι ήδη γνωστά, απλά, θα προσπαθήσω να τα μαζέψω όλα στο ίδιο τσουβάλι, ώστε σε πρώτη ζήτηση, να μπορούμε εύκολα να τα ανασύρουμε.

1. Οι πολιτικοί βρίσκονται σήμερα σε δυσμενέστερη θέση απ’ ότι στο παρελθόν, έχοντας χάσει το σεβασμό και το κύρος με τα οποία τους περιέβαλλαν οι πολίτες και τα ΜΜΕ. Αντιθέτως βρίσκονται διαρκώς εκτεθειμένοι στο κριτικό βλέμμα, στην καχυποψία και στα αιτήματα διαφάνειας και λογοδοσίας. Η εντεινόμενη κρίση νομιμοποίησης των πολιτικών δυσχεραίνει την από μέρους τους ανάληψη πρωτοβουλιών για την εκπόνηση ολοκληρωμένων προγραμμάτων, μιας και συχνά-πυκνά καταφεύγουν στις δημοσκοπήσεις για την χάραξη της πολιτικής τους ατζέντας, συρόμενοι μάλιστα πίσω από αυτές.

Στην πραγματικότητα, δεν είναι και η καλύτερη εποχή να είναι κανείς πολιτικός και αυτό το αντιλαμβανόμαστε από τη μειωμένη διάθεση των πολιτών να πολιτεύονται.

2. Μεγάλες μερίδες του κοινωνικού σώματος απέχουν από την ενεργό συμμετοχή στην πολιτική ζωή, αλλά και όταν συμμετέχουν καθοδηγούνται παθητικά από διάφορες ηγεμονικές ομάδες. Ο προεκλογικός αγώνας είναι ένα πλήρως ελεγχόμενο θέαμα που ενορχηστρώνεται από ανταγωνιστικές ομάδες επαγγελματιών, ειδικευμένων στις τεχνικές της πειθούς, και επικεντρώνεται σε ένα στενό φάσμα θεμάτων που επιλέγονται από ομάδες συμφερόντων. Η πλειοψηφία των πολιτών αντιδρά απλώς στα ερεθίσματα που οι άλλοι προκαλούν. Ενώ, πίσω από τις κουρτίνες του θεάματος, η πολιτική διαμορφώνεται στον ιδιωτικό χώρο από ομάδες πίεσης που ενισχύουν τη δύναμη των μεγάλων επιχειρήσεων, καταστρέφοντας συνάμα τις ισορροπίες.

Τη θέση της εποικοδομητικής πολιτικής καταλαμβάνουν οι καταγγελίες, οι διαμαρτυρίες, οι έρευνες και οι εξεταστικές επιτροπές, έτσι ώστε η προεκλογική αντιπαράθεση να εστιάζεται περισσότερα σε θέματα ηθικής παρά πολιτικού προγράμματος. Άντε και σε θέματα φορολογικής πολιτικής, για να σώζονται τα προσχήματα

Από άποψη ύφους, το περιεχόμενο των πολιτικών προγραμμάτων των κομμάτων και η κομματική διαμάχη καθίστανται όλο και πιο επίπεδα και ανούσια. Η δε προσωποποίηση της εκλογικής διαμάχης με την προβολή των υποτιθέμενων χαρισματικών ιδιοτήτων του κομματικού ηγέτη με τις κατάλληλες πόζες και ενδυματολογικούς κώδικες, τείνουν να υποκαταστήσουν τον διάλογο γύρω από ουσιαστικά θέματα και αντιτιθέμενα συμφέροντα. Με τη συνέργεια των ΜΜΕ ασήμαντα γεγονότα της ιδιωτικής ζωής των πολιτικών ή φραστικά τους γλιστρήματα καθίστανται κεντρικά ζητήματα μονοπωλώντας το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης.

3. Η συρρίκνωση και η πολυδιάσπαση της εργατικής τάξης, λόγω αλλαγής της μορφής της απασχόλησης από τα μαζικά εργοστάσια στον τομέα των υπηρεσιών, αποδυνάμωσε το σώμα εκείνο, το οποίο θα μπορούσε να πρωτοστατήσει στις κοινωνικές διεκδικήσεις. Το κενό το κατέλαβαν οι εταιρίες, οι πολιτικοί σύμβουλοι και οι επικοινωνιολόγοι, με το κράτος να εκχωρεί όλο και περισσότερες εξουσίες στα επιχειρηματικά συμφέροντα, τα οποία και το εκμεταλλεύονται ασυστόλως.

4. Η εξάπλωση της διαφθοράς αποδεικνύει την ύπαρξη μιας πολιτικής τάξης κυνικής, ανήθικης και αποκομμένης απ’ τον λαό, ο οποίος απεναντίας βρίσκεται σε σύγχυση, αδράνεια, παθητικότητα, αλλά και απογοήτευση, ολοένα απομακρυνόμενος από την ενεργό μαζική συμμετοχή.

5. Η υιοθέτηση της οικονομικής πολιτικής του νεο-φιλελευθερισμού, με την κυριαρχία των εταιριών να υπαγορεύουν οι ίδιες πλέον την πολιτική ατζέντα και με την εκχώρηση όλο και μεγαλύτερων αρμοδιοτήτων του δημόσιου τομέα στον ιδιωτικό, έχει σαν άμεσο αποτέλεσμα στους μηχανισμούς διακυβέρνησης τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας, την περιθωριοποίηση των συνδικαλιστικών οργανώσεων, την αύξηση των ανισοτήτων, τη μεταβίβαση φορολογικών βαρών στους ασθενέστερους, την αποδυνάμωση του αναδιανεμητικού ρόλου της φορολογίας και άλλα.

Τίποτα απ’ όσα ανέφερα δεν είναι άγνωστο και πρωτάκουστο. Θα νόμιζε κανείς ότι έχουν γραφτεί από κάποιον έλληνα που είχε σαν πρότυπο τη δική μας πραγματικότητα, αλλά, κι εδώ είναι το ενδιαφέρον, όλα αυτά έχουν επισημανθεί και αναλυθεί σε βάθος από κάποιον βρετανό με βάση τις εξελίξεις στη Βρετανία, την Ιταλία, τη Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες τόσο του βορά όσο και του νότου. Ο Colin Crouch, καθηγητής στο Institute of Governance and Public Management at the Business School of Warwick University και μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας, είναι αυτός που κάτω από το όνομα «Μεταδημοκρατία», συνόψισε όλες τις προαναφερθείσες παθογένειες της σύγχρονης δημοκρατίας, στοχαζόμενος παράλληλα πάνω στην ποιότητα και το μέλλον της στον ανεπτυγμένο κυρίως κόσμο.

Το ομώνυμο βιβλίο κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εκκρεμές.