Πάπαλα η θεωρία *

Άρθρο του George Monbiot -δημοσιεύθηκε και στη Guardian 15.1. 2013.
Μετάφραση ΘΝΣ


Bang Goes the Theory
Πώς ο νεοφιλελευθερισμός διέλυσε τη ζωή μας, αλλά έκανε τους υπερ-πλούσιους ακόμη πλουσιότερους.


Πόσο θα συμπάσχουν μαζί μας! Το 2012, οι 100 πλουσιότεροι άνθρωποι του κόσμου έγιναν 241 δισεκατομμύρια δολάρια πλουσιότεροι [1]. Ο πλούτος τους τώρα αγγίζει τα 1,9 τρισεκατομμύρια δολάρια: σχεδόν όσο το ΑΕΠ της Βρετανίας.

Αυτό δεν είναι αποτέλεσμα της τύχης. Η άνοδος του πλούτου των υπερ-πλουσίων είναι το άμεσο αποτέλεσμα πολιτικών αποφάσεων. Για παράδειγμα: Η μείωση των φορολογικών συντελεστών και της επιβολής τους, η άρνηση των κυβερνήσεων να εισπράξουν ένα ουσιαστικό μερίδιο των έγγειων προσόδων, η ιδιωτικοποίηση της δημόσιας περιουσίας και η δημιουργία μιας οικονομίας με ποικιλόμορφα ‘διόδια’, η απελευθέρωση των μισθών με παραμερισμό των συλλογικών συμβάσεων.

Οι πολιτικές που έκαναν τους παγκόσμιους μονάρχες τόσο πλούσιους είναι οι ίδιες που συνθλίβουν όλους τους άλλους. Αυτό δεν είναι ότι προέβλεπε η θεωρία. Οι Friedrich Hayek, Milton Friedman και οι μαθητές τους -σε χιλιάδες σχολές διοίκησης επιχειρήσεων, στο ΔΝΤ, στη Παγκόσμια Τράπεζα, στον ΟΟΣΑ, και σε κάθε σύγχρονη κυβέρνηση- έχουν υποστηρίξει ότι όσο περισσότερο οι κυβερνήσεις μειώνουν την φορολογία των πλουσίων, την προστασία των εργαζομένων, και την αναδιανομή του πλούτου, τόσο πιο πολύ θα ευημερήσουν όλοι. Οποιαδήποτε προσπάθεια να μειωθεί η ανισότητα θα έβλαπτε την αποτελεσματικότητα της αγοράς, εμποδίζοντας την ανοδική τάση που σαν παλίρροια σηκώνει όλες τις βάρκες [2]. Οι απόστολοι πραγματοποίησαν ένα παγκόσμιο πείραμα διάρκειας 30 ετών και τα αποτελέσματα είναι τώρα ορατά: Πλήρης αποτυχία.

Πριν συνεχίσω, θα ήθελα να τονίσω ότι δεν πιστεύω πως η διαρκής οικονομική ανάπτυξη είναι βιώσιμη ή επιθυμητή [3]. Αλλά αν η ανάπτυξη είναι ο στόχος μας -ένας στόχος τον οποίο κάθε κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι επιδιώκει- δεν θα μπορούσαμε να προκαλέσουμε μεγαλύτερο χάος από αυτό που προκάλεσε η αποδέσμευση των υπερ-πλούσιων από τους περιορισμούς της δημοκρατίας.

Η ετήσια έκθεση του περασμένου έτους από τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD) μοιάζει με νεκρολογία για το νεοφιλελεύθερο μοντέλο που ανέπτυξαν οι Hayek, Friedman και οι μαθητές τους [4]. Δείχνει σαφέστατα ότι οι πολιτικές τους έχουν προκαλέσει τα αντίθετα αποτελέσματα από όσα προέβλεπαν. Καθώς οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές (μείωση των φόρων για τους πλούσιους, ιδιωτικοποίηση κρατικής περιουσίας, απορρύθμιση της εργασίας, μείωση της κοινωνικής ασφάλισης) άρχισαν να δαγκώνουν από τη δεκαετία του 1980 και μετά, οι ρυθμοί ανάπτυξης άρχισαν να μειώνονται και η ανεργία να αυξάνεται.

Η αξιοσημείωτη ανάπτυξη στις πλούσιες χώρες κατά τη δεκαετία του 1950, '60 και του '70 κατέστη δυνατή από την καταστροφή του πλούτου και της εξουσίας των ελίτ, ως αποτέλεσμα της Μεγάλης Ύφεσης και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο περιορισμός τους έδωσε στο υπόλοιπο 99% μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία να προωθήσουν την αναδιανομή του πλούτου, τις δημόσιες δαπάνες και τη κοινωνική ασφάλιση, με αποτέλεσμα τη τόνωση της ζήτησης.

Ο νεοφιλελευθερισμός ήταν μια προσπάθεια να ακυρωθούν αυτές οι μεταρρυθμίσεις. Με πλουσιοπάροχη χρηματοδότηση από εκατομμυριούχους, οι οπαδοί του είχαν εντυπωσιακή επιτυχία -αλλά μόνο πολιτικά [5]. Οικονομικά απέτυχαν οικτρά.

Σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, η φορολογία έχει γίνει πιο οπισθοδρομική: οι πλούσιοι πληρώνουν λιγότερα, οι φτωχοί περισσότερα [6]. Το αποτέλεσμα, έλεγαν οι νεοφιλελεύθεροι, θα ήταν η αύξηση της οικονομικής απόδοσης και των επενδύσεων, πλουτίζοντας όλους. Το αντίθετο συνέβη. Όσο μειώθηκαν οι φόροι για τους πλούσιους και τις επιχειρήσεις, η αγοραστική δύναμη τόσο του κράτους όσο και των φτωχότερων στρωμάτων έπεσε, και η ζήτηση συρρικνώθηκε. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η άνοδος των επενδύσεων ελαττώθηκε, παράλληλα με τις προοπτικές των επιχειρήσεων για ανάπτυξη [7].

Οι νεοφιλελεύθεροι επίσης επέμεναν ότι η απεριόριστη ανισότητα των εισοδημάτων και οι ελαστικοί μισθοί θα μείωναν την ανεργία. Όμως, σε όλο τον πλούσιο κόσμο τόσο η ανισότητα όσο και η ανεργία έχουν εκτοξευθεί στα ύψη [8]. Το πρόσφατο άλμα της ανεργίας στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες -χειρότερο από ό, τι σε οποιαδήποτε προηγούμενη ύφεση των τελευταίων τριών δεκαετιών- εμφανίστηκε μετά το χαμηλότερο επίπεδο των μισθών ως ποσοστό του ΑΕΠ από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο [9]. Πάπαλα η θεωρία λοιπόν. Απέτυχε για τον ίδιο προφανή λόγο: οι χαμηλοί μισθοί περιορίζουν τη ζήτηση, η οποία περιορίζει την απασχόληση.

Καθώς οι μισθοί έμεναν στάσιμοι, οι άνθρωποι συμπλήρωναν το εισόδημά τους με δανεικά. Η αύξηση του χρέους τάισε τις ανεξέλεγκτες τράπεζες, με τις συνέπειες που όλοι γνωρίζουμε. Όσο μεγαλύτερη γίνεται η ανισότητα -διαπιστώνει η έκθεση του ΟΗΕ- τόσο πιο ασταθής γίνεται η οικονομία και πιο χαμηλός ο ρυθμός ανάπτυξής της. Οι πολιτικές με τις οποίες οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις προσπαθούν να μειώσουν τα ελλείμματά τους και να τονώσουν τις οικονομίες τους, είναι αντιπαραγωγικές.

Η επικείμενη μείωση του ανώτατου συντελεστή φόρου εισοδήματος στην Βρετανία (από 50% σε 45%), δεν θα ενισχύσει τα δημόσια έσοδα ή τις ιδιωτικές επιχειρήσεις [10], αλλά θα πλουτίσει τους κερδοσκόπους που μαστούρωσαν την οικονομία: Η Goldman Sachs και άλλες τράπεζες σκέφτονται τώρα να καθυστερήσουν την πληρωμή μπόνους για να επωφεληθούν από αυτό [11]. Το νομοσχέδιο κοινωνικής πρόνοιας που εγκρίθηκε από το βρετανικό κοινοβούλιο την περασμένη εβδομάδα δεν θα βοηθήσει τον περιορισμό του ελλείμματος ή την τόνωση της απασχόλησης: θα μειώσει τη ζήτηση, συμπιέζοντας την οικονομική ανάκαμψη. Το ίδιο ισχύει και για τον περιορισμό των αμοιβών του δημόσιου τομέα. “Το να θυμηθούμε κάποια παλιά μαθήματα για δικαιοσύνη και συμμετοχή”, λέει ο ΟΗΕ, “είναι ο μόνος τρόπος για να ξεπεράσουμε τελικά την κρίση και να ακολουθήσουν τον δρόμο της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης.” [12]

Όπως είπα, δεν έχω δικό μου άλογο σε αυτή τη κούρσα, εκτός από την πεποίθηση ότι, σε αυτή τη θάλασσα του πλούτου, κανένας δεν θα πρέπει να είναι φτωχός. Αλλά κοιτάζοντας αποσβολωμένος τα διδάγματα που δεν άγγιξαν τη Βρετανία, την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, μου φαίνεται ότι η όλη δομή της νεοφιλελεύθερης σκέψης είναι μια απάτη. Οι απαιτήσεις των υπερ-πλούσιων έχουν μασκαρευτεί σαν εξελιγμένη οικονομική θεωρία που εφαρμόζεται ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Η πλήρης αποτυχία του πειράματος αυτού σε παγκόσμια κλίμακα δεν είναι εμπόδιο για την επανάληψη του. Αυτό δεν έχει να κάνει με την οικονομία. Έχει πάντα να κάνει με την εξουσία.

www.monbiot.com

Παραπομπές:

1.  http://www.bloomberg.com/news/2013-01-01/billionaires-worth-1-9-trillion-seek-advantage-in-2013.html
2. Milton Friedman & Rose Friedman, 1980. Free to Choose. Secker & Warburg, Λονδίνο.
3. Για ένα εναλλακτικό όραμα, δείτε Tim Jackson, 2009, Prosperity Without Growth. Sustainable Development Commission. http://www.sd-commission.org.uk/data/files/publications/prosperity_without_growth_report.pdf
4. UNCTAD, 2012. Trade and Development Report: Policies for Inclusive and Balanced Growth. http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/tdr2012_en.pdf
5. David Harvey, 2005. A Brief History of Neoliberalism. Oxford University Press.
6. Ο ΟΗΕ αναφέρει: "Το συνολικό αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών στη δομή του φόρου ήταν να κάνει την φορολογία πιο οπισθοδρομική. Πράγματι, μια ανασκόπηση των φορολογικών μεταρρυθμίσεων στις χώρες του ΟΟΣΑ δεν βρίσκει έστω μία χώρα όπου το φορολογικό σύστημα έγινε πιο προοδευτικό (Steinmo, 2003: 223)." UNCTAD, 2012, ως άνω.
7. "Η αναδιανομή μέσω φορολογικών μέτρων μπορεί, επομένως, να είναι προς το συμφέρον της κοινωνίας στο σύνολό της, ιδίως όταν η ανισότητα είναι ιδιαίτερα έντονη όπως σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτό υποστηρίζεται από την εμπειρία στις ανεπτυγμένες χώρες, όπου τα ποσοστά των επενδύσεων ήσαν υψηλότερα κατά τις τρεις πρώτες δεκαετίες της μεταπολεμικής περιόδου, παρόλο που οι φόροι επί των κερδών και των υψηλοτέρων εισοδημάτων ήσαν υψηλότεροι από ότι μετά τις εκτεταμένες φορολογικές μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν στη συνέχεια.
   Υπάρχουν σοβαροί λόγοι να πιστεύουμε ότι η βούληση των επιχειρηματιών για νέες παραγωγικές επενδύσεις δεν εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τα καθαρά κέρδη σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, αλλά από τις προσδοκίες τους για μελλοντική ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών που μπορούν να παράγουν με περαιτέρω επενδύσεις. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στην εξέταση των συνολικών επιπτώσεων από την αύξηση της φορολογίας των επιχειρήσεων.
   Με την προϋπόθεση ότι τα υψηλότερα φορολογικά έσοδα χρησιμοποιούνται για πρόσθετες δημόσιες δαπάνες, οι επιχειρήσεις μπορούν να έχουν βάσιμες προσδοκίες για αύξηση της ζήτησης. Αυτή η επίδραση στη ζήτηση είναι ανεξάρτητη από το αν οι πρόσθετες δαπάνες της κυβέρνησης λάβουν τη μορφή της δημόσιας κατανάλωσης, δημοσίων επενδύσεων, ή κοινωνικών παροχών. Όταν το επίπεδο των επενδύσεων διατηρείται ως αποτέλεσμα ευνοϊκών προσδοκιών για ζήτηση, τα μικτά κέρδη θα αυξηθούν -και γενικά το ίδιο θα συμβεί με τα καθαρά κέρδη, παρά την αύξηση της φορολογίας. Στη διαδικασία αυτή, θα δημιουργηθεί πρόσθετο εισόδημα και απασχόληση για την οικονομία στο σύνολό της." UNCTAD, 2012, ως άνω.
8. "Το επιχείρημα ότι για την τόνωση της απασχόλησης χρειάζεται μεγαλύτερη ελαστικότητα των μισθών και χαμηλότερες αποδοχές, αφού έτσι προωθείται η εργασία σε αντικατάσταση του κεφαλαίου στο σύνολό της οικονομίας, μπορεί να απορριφθεί άμεσα, δεδομένης της ισχυρής θετικής συσχέτισης μεταξύ των επενδύσεων σε ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (ΑΕΠΚ) και της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης που υπάρχει στις ανεπτυγμένες χώρες (διάγραμμα 6.3). Η συσχέτιση αυτή έρχεται σε αντίθεση με το νεοκλασικό μοντέλο: στον πραγματικό κόσμο, οι επιχειρήσεις επενδύουν και απο-επενδύουν κεφάλαιο και εργασία ταυτόχρονα, το δε επίπεδο των επενδύσεων τους εξαρτάται από τη γενική κατάσταση της οικονομίας, η οποία καθορίζει την αναμενόμενη ζήτηση. Αυτό σημαίνει ότι, σε μακροοικονομικά πλαίσια, κεφάλαιο και εργασία μπορούν να θεωρηθούν αμοιβαία υποκατάστατα μόνο σε πολύ περιορισμένο βαθμό." UNCTAD, 2012 ως άνω.
9. "Ακριβώς μπροστά από το νέο μεγάλο άλμα της ανεργίας στις ανεπτυγμένες χώρες (από κάτω του 6% το 2007 σε 9% κατά την περίοδο 2010-2011) το μερίδιο των μισθών στο συνολικό ΑΕΠ είχε πέσει στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (δηλαδή έως 57%, κάτω από το 61% το 1980). Αυτό θα πρέπει να είναι μια κλήση αφύπνισης. Αν η ανεργία αυξάνεται περισσότερο από ότι σε κάθε άλλη ύφεση στη διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών, παρόλο που το μερίδιο των μισθών στο ΑΕΠ έχει μειωθεί, πρέπει να υπάρχει κάποιο θεμελιώδες λάθος σε μια οικονομική θεωρία που δικαιολογεί την αύξηση των ανισοτήτων, κυρίως όσον αφορά την ανάγκη για την αντιμετώπιση της επίμονης ανεργίας." UNCTAD, 2012, ως άνω.
10. Οι Thomas Piketty, Emmanuel Saez και Stefanie Stantcheva υπολογίζουν ότι το βέλτιστο επίπεδο για τον ανώτατο συντελεστή φόρου εισοδήματος (για τη μεγιστοποίηση των εσόδων) είναι μεταξύ 57 και 83%. Piketty, Saez and Stantcheva, 2011. Optimal taxation of top labor incomes: A tale of three elasticities. National Bureau of Economic Research, Cambridge, MA. http://www.nber.org/papers/w17616.
11. Patrick Jenkins, 14.1.2013. Goldman Eyes Tax Delay on UK Bonuses. Financial Times (£).
12. UNCTAD, 2012, ως άνω.