Αριστερά και Σύνταγμα *

Άρθρο του Βασίλη Ξυδιά από το TVXS 10.2.2013:

Είτε αντιτίθενται προς το μνημόνιο και την τρόικα, είτε τα ανέχονται ως αναγκαίο κακό, οι Έλληνες γνωρίζουν καλά πως κομβικό στοιχείο της κρίσης είναι το σαθρό και διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα. Αν λοιπόν η αριστερά και οι άλλες αντιμνημονιακές δυνάμεις θέλουν να χαράξουν μια εναλλακτική στρατηγική με πραγματικά συστημικό χαρακτήρα και θετικό-δημιουργικό πρόσημο, οφείλουν, μεταξύ άλλων, να διαμορφώσουν μια πολιτειακή αντιπρόταση.

Αυτό, ούτε λίγο ούτε πολύ, οδηγεί στην ανάγκη ενός σχεδίου ριζικής συνταγματικής αλλαγής, που θα αποτελέσει την εναλλακτική λύση έναντι τόσο του ισχύοντος Συντάγματος, όσο αυτού που είναι πιθανόν να προετοιμάζεται από διάφορες πλευρές επί το αυταρχικότερον και συγκεντρωτικότερον.

Υπάρχει η εντύπωση ότι μπροστά στην κατάλυση του Συντάγματος που ήδη επισυμβαίνει εξ αιτίας των μνημονίων, ή ακόμα χειρότερα, μπροστά στις αυταρχικές αλλαγές που ενδεχομένως μεθοδεύονται, ο λαός θα πρέπει να υπερασπιστεί το ισχύον Σύνταγμα. Και είναι βέβαια αυτονόητο ότι ο λαός θα πρέπει να αντιταχθεί στη λαθραία υπονόμευση ή την ανατροπή των δημοκρατικών κεκτημένων του Συντάγματος, απ’ την άλλη όμως μεριά είναι σαφές πως σε στρατηγικό βάθος η στάση αυτή είναι περιορισμένης εμβέλειας. Όχι μόνο διότι συνιστά μάχη οπισθοφυλακών, χαμένη από χέρι, προς υπεράσπιση ενός Συντάγματος που είναι πράγματι μη λειτουργικό στη νέα ιστορική φάση που εισήλθαμε μετά την κρίση, αλλά και διότι το ισχύον Σύνταγμα δεν είναι άμοιρο ευθυνών γι’ αυτό που ζούμε. Ίσα-ίσα είναι αυτό που προσέφερε το πολιτειακό θερμοκήπιο μέσα στο οποίο ετράφησαν όλοι αυτοί που οδήγησαν τη χώρα στην κρίση: τα καθεστωτικά κόμματα, η παρασιτική ολιγαρχία και η μεταξύ τους διαπλοκή.

Πέρα απ’ τις γενικές και αόριστες διακηρύξεις, η ουσιαστική πρόθεση που διέπει το σημερινό Σύνταγμα είναι όχι το πώς θα διασφαλίζονται, αλλά πώς θα αναιρούνται στην πράξη οι δημοκρατικές αρχές που καθιερώνονται στις γενικές του διατάξεις. Δείτε για παράδειγμα πώς αναιρείται η διάκριση των εξουσιών μέσα απ’ τη σύγχυση της νομοθετικής με την εκτελεστική εξουσία: υποτίθεται πως η βουλή εκλέγει πρωθυπουργό, αλλά κατ’ ουσίαν είναι ο πρωθυπουργός που ορίζει τους βουλευτές, και κυρίως είναι αυτός που κρατά στα χέρια του το πολιτικό τους μέλλον μέσω της αναμενόμενης υπουργοποίησής τους.

Τα ίδια ισχύουν όσον αφορά την απόλυτη εξάρτηση της δικαστικής εξουσίας από την εκτελεστική, με τον διορισμό των δικαστών απ’ την κυβέρνηση κλπ κλπ. Ουσιαστικός στόχος, μ’ άλλα λόγια του ισχύοντος Συντάγματος είναι το πώς, τηρώντας κάποιες δημοκρατικές ισορροπίες, άλλοτε πραγματικές, άλλοτε προσχηματικές, ο ουσιαστικός έλεγχος του κράτους θα είναι υπόθεση ενός ολιγάριθμου πολιτικού προσωπικού, άμεσα ή έμμεσα ελεγχόμενου. Αυτό επέτρεπε από συστάσεως νεοελληνικού κράτους στην εκάστοτε ολιγαρχία να κυβερνά, ελέγχοντας ή πλαγιοκοπώντας τις κομματικές ηγεσίες· παλαιότερα υπό την εποπτεία του παλατιού, μετά τη μεταπολίτευση με διάφορους άλλους, πιο πολύπλοκους τρόπους. Ειδικότερα, από το 90 και μετά, που η ολιγαρχία πήρε τη γνωστή μορφή του ιδιότυπου, κρατικοδίαιτου, παρασιτικού κράματος ΜΜΕ, μεγαλοκατασκευαστών και τραπεζιτών, τα κόμματα έγιναν οι πολιτικοί διαχειριστές αυτού του συστήματος που προσφυώς ονομάστηκε «διαπλοκή».

Στα αυτιά ενός αριστερού που βλέπει καχύποπτα την αστική δημοκρατία στο σύνολό της ίσως να ακούγεται παράξενο, αλλά τούτη την ώρα μια δημοκρατική πολιτειακή-συνταγματική αντιπρόταση που θα βασιζόταν στην ιδέα του πραγματικού διαχωρισμού των εξουσιών σύμφωνα με την κλασική ρεπουμπλικανική αρχή, θα τίναζε στον αέρα όλο το γήπεδο στο οποίο έχουν μάθει «να παίζουν μπάλα» οι πρωταγωνιστές του πολιτικού συστήματος.

Ποια θα ήταν τα στοιχεία αυτής της εναλλακτικής συνταγματικής πρότασης:
Ως προς το ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: Πραγματική διάκριση εξουσιών. Χωριστές εκλογές για Κυβέρνηση (εκτελεστική εξουσία) και Κοινοβούλιο (νομοθετική), όπως π.χ. στα προεδρικά συστήματα των ΗΠΑ και της Κύπρου. Ασυμβίβαστο υπουργού-βουλευτή. Αυτοδιοίκηση στο δικαστικό σώμα. Διοικητική αποκέντρωση και αυτοδιοίκηση σε νομαρχιακό και περιφερειακό επίπεδο. Έλεγχος του πλαισίου λειτουργίας και των οικονομικών των κομμάτων και των ΜΜΕ. Εισαγωγή της κλήρωσης σε διάφορα επίπεδα. Λαϊκά δημοψηφίσματα και δυνατότητα νομοθετικής εισήγησης απ’ τον λαό.

Ως προς τη ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ: Όχι αναθεώρηση «από τα πάνω», ερήμην του λαού, όπως συνήθως, αλλά «από τα κάτω». Σύσταση λαϊκής συντακτικής εθνοσυνέλευσης με λαϊκή δημόσια διαβούλευση και δημοψηφισματικές διαδικασίες στις γειτονιές, στους χώρους δουλειάς, στο διαδίκτυο (βλ. και το παράδειγμα της Ισλανδίας).

Μια τέτοια, ιστορικά πρωτόγνωρη, πολιτειακή αλλαγή θα υπονόμευε ριζικά τον ολιγαρχικό χαρακτήρα της σημερινής κρατικής δομής και θα αποτελούσε ανάχωμα στα αυταρχικά σχέδια αλλαγής Συντάγματος απ’ τα πάνω. Κι αν το δούμε από τη σκοπιά της αριστεράς, η πολιτειακή αυτή πρόταση καθιστά ορατό το δημοκρατικό «πλατύσκαλο» ή «ξέφωτο», στρατηγικό σταθμό στο πλαίσιο μιας ανοικτής πορείας προς το μέλλον.

Αυτό θα δείξει πως πρόκειται για μια αριστερά που δεν ευαγγελίζεται, όπως την κατηγορούν, την επιστροφή στην παλιά, «καλή», προ μνημονίων εποχή· που αγωνίζεται για τη διάνοιξη πραγματικών ιστορικών διεξόδων κι όχι για φαντασιακές «επαναστάσεις» ερήμην του πραγματικού λαού. Είναι δε η μόνη πειστική δημιουργική-δημοκρατική απάντηση στον δήθεν «αντισυστημισμό» της Χρυσής Αυγής, βασικό συστατικό μιας θετικής-δημιουργικής στρατηγικής για την υπέρβαση του σημερινού πολιτικού συστήματος.

Σημ. Μια πρώτη παραλλαγή του κειμένου αυτού δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία με τον τίτλο «Ασυμβίβαστο υπουργών-βουλευτών» (Δευτέρα, 4/2/2013).